Johannes Bongers / Boolean Works (23.05.2025 - 18.08.2025)

Het Joods Trilemma

HET ONTSTAAN VAN HET JOODS TRILEMMAHet concept 'Joods Trilemma' ontstond uit mijzelf. Ik zat er in opgesloten. Ik durfde niet meer voluit te spreken en schrijven over Israël, over de bezetting van Palestijnse gebieden en wat daarmee samenhangt, bang voor de verdachtmaking van antisemitisme. Ik wilde mij denkend uit die gevangenis bevrijden. Ondanks een levenslange solidariteit met de Palestijnse zaak, en woede over de bezettingspolitiek, was ik er als kunstenaar en politiek ontwerper nooit in geslaagd om mijn denk- en scheppingskracht zodanig te bundelen dat ik echt toegang tot dit vraagstuk kreeg. Maar er moest een uitweg zijn.Op 23 mei 2025, tijdens een avondwandeling, herinnerde ik me de suggestie van iemand om het Pentalemma Game weer eens te updaten, een spel dat ik ontwikkel sinds 2012 en hieronder zal toelichten. Met de gedachte aan dit spel dat oorspronkelijk is gebaseerd op het politieke trilemma van Dani Rodrik, viel me in dat ik met mijn angst voor antisemitische verdachtmaking wellicht in een 'Joods Trilemma' moest zijn opgesloten. Zo'n trilemma verklaart waarom de strijd en het debat over Israël/Palestina vastloopt in beschuldigingen en uitsluiting.Bij nadere bestudering verklaarde het Joods Trilemma waarom er geen uitweg is uit het spreken over Jodendom, zionisme en antisemitisme. Allereerst voor Joden zelf. Maar zeker ook voor iedereen die bij deze materie betrokken is, sinds de aanslag op 7 oktober 2023 en de Israelische reactie daarop, maar ook al lang daarvoor. Hieronder wijd ik eerst uit over wat een trilemma is. Daarna licht ik het Joods Trilemma op verschillende manieren toe.Het concept is nog in ontwikkeling.

OVER TRILEMMA'SEen trilemma is een structuur waarin drie elementen elkaar onder druk zetten op zo'n manier dat er nooit meer dan twee tegelijkertijd volledig gerealiseerd kunnen worden. Anders dan bij een dilemma, waar twee posities tegenover elkaar staan en een keuze nodig is, werkt een trilemma als een gesloten driehoek. Elke combinatie van twee verdringt of verdraait de derde. Deze uitsluiting is het gevolg van een fundamentele onverenigbaarheid binnen een beperkt veld.Neem een alledaags voorbeeld. Een opdrachtgever wil een project dat kwalitatief goed is, snel gereed is, en goedkoop gemaakt wordt. Als idee, in theorie, is dit een begrijpelijke behoefte, maar in de praktijk blijkt het onmogelijk. Goed en goedkoop? Dan kost het tijd, want het moet tussendoor. Snel en goed? Dan wordt het duur, want je moet extra inhuren. Snel en goedkoop? Dat gaat ten koste van kwaliteit. Eenieder die zelf iets maakt, of opdracht geeft iets nieuws te scheppen herkent de spanning tussen kwaliteit, tijd en geld. Toch wordt er vaak gedacht dat het probleem te wijten is aan inefficiëntie of gebrek aan inzet of aan slechte planning. De spanning is echter structureel. De drie elementen kunnen niet tegelijk bestaan in hetzelfde systeem van middelen en verwachtingen.Dit principe wordt krachtiger wanneer het niet over werkafspraken gaat, maar over politieke systemen. Op economisch en geopolitiek niveau heeft Dani Rodrik in 2011 een belangrijk trilemma beschreven: het politieke trilemma van economische globalisering, democratie en nationale soevereiniteit. Ook hier geldt: wie globalisering en democratie wil combineren, moet nationale politieke autonomie opofferen. Wie democratie en nationale controle wil behouden, moet grenzen en heel veel regels stellen aan de uitwisseling van goederen en personen. En wie globalisering en nationale soevereiniteit koppelt, sluit volledige democratische participatie uit. Binnen de Europese Unie wordt getracht dit trilemma op te lossen en te optimaliseren via gedeelde bevoegdheden, grensregimes en beleidscoördinatie. Het Euro project werkt daarin op allerlei niveaus als grensvervaging tussen de nationale systemen. Maar zo’n constructie als Europa kraakt, is permanent onder constructie, wat van Europa als politiek project een levend proces maakt. Het trilemma staat hierin centraal. Toch ontbreekt een diep en breedgedragen inzicht in het trilemma, waardoor het ook als ontwerpkader en instrument ontbreekt.Dat Rodriks trilemma werkelijk van betekenis is bleek in een interview met de nationale veiligheidsadviseur van de VS onder Biden, Jake Sullivan. Hij verklaarde dat het trilemma denken de basis onder de veiligheidspolitiek van de VS vormde. In de VS onder Trump krijgt het trilemma van Rodrik een heel andere uitwerking. Trump is een trilemma adept pur sang, wat wij al in 2015 aantoonden. Onder het motto "Make America Great Again" kiest Trump onomwonden voor de trilemmatische peiler ‘nationale soevereiniteit’. Hij geeft prioriteit aan controle over grenzen, productie in eigen land en nationale identiteit. De prijs daarvan is duidelijk: democratische instituties en multilaterale samenwerking worden uitgehold. Zelfs tarieven, die lang deel uitmaakten van de derde poot ‘economische globalisering’, worden tot instrument van het versterken van de nationale poot gebruikt.Wij zien het trilemma als een spelruimte, en zien dat het inzicht erin politiek voordeel oplevert. De opkomst van het populisme in de EU en de VS kon onhoorbaar plaatsvinden omdat populisten de trilemmatische samenhang wel, maar het electoraat en hun politieke opponenten deze samenhang niet herkennen. Wat daarin verborgen blijft zijn de 'spelpunten' die al zijn uitgegeven maar nogmaals kunnen worden besteed, een overschrijding van wat wij het 'trilemmatisch budget' noemen. Trump, als fervente trilemma player, verdeelt het trilemmatisch budget nu zodanig dat het politiek rendement én zijn persoonlijk voordeel het grootste zijn.Wat een trilemma laat zien, is niet alleen dat drie posities elkaar conceptueel onder druk zetten. Het bepaalt ook hoe mensen zich verhouden tot die posities in het alledaagse, discursief: in hoe zij spreken, hoe zij zich verantwoorden, wat zij inslikken, hoe zij gelezen worden. Het trilemma is geen abstract model buiten de samenleving, maar een sociale structuur die bepaalt wie legitiem is, wie verdacht wordt, en wie niet gehoord mag worden. Het werkt niet alleen in logica, maar in de werkelijkheid zelf: in onderwijs, media, politiek en beleid. Juist daarom is het relevant. Het trilemma maakt zichtbaar waarom zoveel mensen zich gevangen voelen in een veld waarin iedere uitspraak een prijs heeft – en iedere andere combinatie van overtuigingen wordt ingeslikt voordat zij kan worden uitgesproken. Deze discursieve logica van verdringing en onmogelijke samenhang, vinden we terug in de driehoek tussen Jodendom, zionisme en antisemitisme. En juist die structuur bepaalt vandaag hoe het Palestijnse vraagstuk wordt geframed, wordt bevochten en gemarginaliseerd.Een trilemma is geen logische fout of een gebrek aan inzicht, maar het bewustzijn van het feit dat de werkelijkheid gelaagd, beperkt en tegenstrijdig is. Wie een trilemma negeert, verliest overzicht en maakt er zich onderdanig aan. Wie het zichtbaar maakt, schept (politieke of economische) ruimte. In wat volgt zal blijken dat ook het geopolitieke terrein – via identiteit, ideologie en vijandschap – onderhevig is aan een trilemmatische logica. Echter, waar het voorbeeld van de timmerman en Rodriks trilemma wordt gekenmerkt door beperking door causaliteit of middelen, met een uitweg richting optimalisatie of systeemverandering, is het kenmerk van het ‘Joodse Trilemma’ geconstrueerd door een onmogelijkheid die tot stand is gekomen via macht en ideologie, terwijl de enige uitweg een dekolonisatie van het denken is.HET TRILEMMA SPELIn een trilemma kunnen maar twee posities volledig en gelijktijdig waar zijn, en een derde wordt uitgesloten. De EU, als voorbeeld, kan pas goed worden begrepen wanneer het wordt beschouwd als politiek-trilemmatisch proces waarin tussen de drie opspanners telkens nieuwe balansen worden gezocht. De opkomst van het populisme vindt zijn grond in ongelijke verhoudingen in de samenleving maar kon pas succesvol worden omdat populisten valsspelen in het trilemma-spel; ze geven meer punten uit dan er in het spel beschikbaar zijn. Echter, in een politieke cultuur die draait op ressentiment en niet op het materieel verbeteren van levens van mensen, wordt valsspelen in het trilemma-spel niet herkend. Trump daarentegen is zo krachtig omdat hij het spel altijd heel eerlijk en open speelt. Hij zet alle 200 punten voor hem beschikbaar in, 200 van de 300 punten die het trilemma bezit – 2 uit 3 – op nationale soevereiniteit en laat de buitenwereld daarvoor extra spelbudget betalen. Er telt niets anders dan MAGA, tarieven en Trumps persoonlijk belang daarbinnen.De studie naar het Rodrik Trilemma heeft vanaf 2015 geleid tot de ontwikkeling van wat nu het Pentalemma spel heet op pentalemma.com. De drie politieke idealen die Rodrik in 2011 voorstelde bleken er uiteindelijk vijf te moeten zijn. Naast nationale soevereiniteit, democratie en economische globalisering bleken in heel korte tijd de crises van planeet Aarde en de doordringing van Technologie langszij te zijn gekomen. Met zijn vijven, en via alle afgeleiden ervan, beheersen zij momenteel het globale spel.Nog niet iedereen is van de samenhang tussen deze vijf opspanners overtuigd en zij blijven meer spelbudget uitgeven dan beschikbaar is; op kosten van de toekomst van iedereen naar mijn visie. Terwijl het budget dat beschikbaar is bij de oorspronkelijke drie idealen, waarvan er maar twee geheel en tegelijk kunnen worden gerealiseerd, nu met vijf idealen niet is meegegroeid. Het spelen van het spel maakt de speler bewust hoe het pentalemma is opgespannen, maar vooral van de beperkte politieke ruimte die er beschikbaar is. Het werken aan het Pentalemma maakt je gevoelig voor wat performatief en ideologisch is en wat materieel inwerkt op de levens van mensen. Ook van mensen waar je niet onmiddelijk rekening mee houdt omdat ze niet in het spektakel van de Westerse media worden gerepresenteerd.

Eerste publicatie

Gepubliceerd op Frontaal Naakt, 19 augustus 2025.

Het Joods Trilemma en de Onheilige Alliantie 2025Toen Hannah Arendt in 1951 haar monumentale The Origins of Totalitarianism publiceerde, opende zij met het boekdeel Antisemitisme. Dit deel werd recent door de Amerikaanse historicus Mark Mazower, in zijn Over Antisemitisme, de geschiedenis van een woord, “een van de meest voortreffelijke boeken over het onderwerp antisemitisme” genoemd.Het kernhoofdstuk in dat boekdeel draagt de titel De Joden, de natiestaat en het antisemitisme. Hannah Arendt kon, zo kort na de oprichting van de staat Israël, niet bevroeden dat precies dit drietal – De Joden, de natiestaat en het antisemitisme – de bouwstenen zou vormen van een moderne etnostaat. Wat Arendt nog beschreef als een historische constellatie van de negentiende en vroege twintigste eeuw, werd vanaf 1948 een blauwdruk voor de toekomst: een structurele driehoek.Israël werd de eerste staat die expliciet is ontworpen rond deze driehoek: Jodendom als identiteit, zionisme als nationale ideologie, en antisemitisme als permanente vijandschap. Daarmee werd een structuur in de wereld gebracht die meer was dan nationale zelfbescherming. Het bleek een nieuwe identiteitspolitieke logica die niet draait op openheid maar op uitsluiting; niet op verschil maar op gelijkschakeling; niet op diversiteit maar op voortdurende bevestiging van het zelf tegenover een ander.Het Joods Trilemma
Deze logica vormt het hart van wat ik het Joods Trilemma noem. Het Joods Trilemma werkt als een gesloten systeem waarin Jodendom, zionisme en antisemitisme elkaar in een dodelijke driehoek vasthouden. Wat deze structuur onderscheidt, is dat er geen buitenpositie mogelijk is: elke uitspraak, elk gebaar, elke vorm van kritiek wordt onmiddellijk geabsorbeerd en gehercodeerd. Het is zowel een semantische, discursieve, religieuze als een politieke kerker.Wie zich als Jood kritisch uitlaat over Israël, wordt weggezet als antisemiet of als verrader van de eigen gemeenschap. Wie antisemitisme bestrijdt maar tegelijk het Palestijnse verzet erkent, wordt beschuldigd van steun aan terreur. Wie zich tegen zionisme keert, wordt zowel tot antisemiet als tot vijand van het Jodendom verklaard. Ook Joodse anti-zionisten of niet-etnocentrische zionisten worden terug opgezogen in het trilemma. En ook Joden in de diaspora worden via Israël-bindingstechnieken in het trilemma opgesloten. Het trilemma herordent elke mogelijke positie zodanig dat zij slechts binnen de gesloten logica kan functioneren. Daarmee is er geen ontsnappen: geen alternatief, geen buiten.De Paradox van de Palestijn
Juist in dat niet-buiten wordt duidelijk waarom de Palestijn het onmisbare middelpunt vormt. Hij is de figuur waarop de driehoek samenkomt: de interne niet-zijnde, noodzakelijk om de structuur te bevestigen maar tegelijk uitgesloten van menselijkheid en politieke subjectiviteit. De Palestijn moet bestaan om te worden ontkend, en hij moet worden ontkend om het identiteitssysteem bijeen te houden. Dat is de ‘Paradox van de Palestijn’: hij wordt gevangengehouden in een situatie van being and non-being, van leven en dood tegelijk.In de logica van het trilemma wordt zijn verzet hergecodeerd tot terrorisme, zijn bestaan tot bedreiging, zijn dood tot collateral damage. Daarmee laat het Joods Trilemma zien dat Israël niet functioneert als een normale staat in conflict, maar als een systeem dat zichzelf enkel in stand kan houden door de ander steeds opnieuw zichtbaar te maken als vijand en onzichtbaar als subject.Het trilemma werkt dus niet alleen als beschrijving van een ideologische situatie, maar als een machine die alle stemmen en posities naar binnen zuigt en ze herschrijft in termen van vijandschap. Het is een model zonder toekomst, omdat het alleen ‘zichzelf’ kan reproduceren en niets nieuws kan scheppen. De massieve wereldwijde Israël-lobby zorgt ervoor dat dit trilemma permanent geladen blijft.Onheilige Alliantie 2025
Wanneer dit trilemma en de Israël-lobby zichtbaar worden, begrijpen we ook hoe het verbonden is met wat ik de Onheilige Alliantie 2025 noem. De Onheilige Alliantie 2025 is een geopolitiek monsterverbond dat niet langer op gedeelde idealen is gebouwd maar op gedeeld vijandschap. Israël is dus niet slechts een unieke nationale aberratie, maar de voorloper van een bredere constellatie waarin identiteit, ideologie en vijandschap de fundamentele bouwstenen van politiek zijn geworden.In het Westen is deze alliantie in enkele jaren tijd enorm sterk geworden – Trump II is erop gebouwd met Project 2025 en Project Esther – en ook Nederland vormt daarvan een scherp voorbeeld.Hier vallen historische lijnen samen: de Holocaustschuld die niet in rouw maar in loyaliteit aan Israël werd omgezet; de koloniale trots die nooit verdwenen is en die in steun voor Israël een nieuwe vorm vindt; de oriëntalistische traditie die Palestijnen reduceert tot primitieve figuren; en de economische belangen die Nederland tot de grootste Europese investeerder in Israël maakten. Al deze lijnen kruisen zich in een logica waarin ‘de Ander’ structureel buitengesloten wordt en tegelijk onmisbaar is om de eigen identiteit, ideologie en vijandschap te bevestigen.De structuur keert naar binnen
Vanaf de tweede helft van de twintigste eeuw keerde die historische structuur naar binnen. De moslim in Nederland nam de plaats van de Palestijn in: hij werd de noodzakelijke buitengeslotene die de nationale identiteit bevestigt door als bedreiging te worden voorgesteld. Eerst in de figuur van de ‘gastarbeider’, later in de gestolde categorie van ‘de moslim’, ‘de migrant’, ‘de Ander’, werd een groep geconstrueerd die permanent aanwezig moet zijn als gevaar en tegelijk buitengesloten wordt als burger.De Paradox van de Palestijn en de Paradox van de Moslim komen hier samen: beiden wonen in de leegte van het systeem, beiden worden bevestigd om te kunnen worden ontkend. Hier wordt de Onheilige Alliantie 2025 concreet. Identiteit wordt opgevoerd als ‘Nederlanderschap’, ‘volk’ of ‘joods-christelijke beschaving’; ideologie als “vrijheid”; en vijandschap als anti-Islam, tegen pro-Palestina, links, woke, enzovoort.Het is geen toeval dat de opkomst van Geert Wilders juist in Nederland zo krachtig is. Zijn project van uitsluiting is niets anders dan de Haagse afdeling van deze alliantie: een etnostaat die zichzelf wil vestigen door de moslim en de migrant in dezelfde leegte te duwen die de Palestijn in Israël al langer bewoont. Wilders heeft in korte tijd de vele bronnen van diversiteit vervuild en, dankzij Yesilgöz op rechts, al bijna driekwart van de Nederlanders in deze ideologie opgenomen. Massamedia, die altijd de status quo reproduceren, dragen hier dagelijks aan bij.Leegte als kern
Het Joods Trilemma en de Onheilige Alliantie 2025 grijpen zo in elkaar. Het eerste laat zien hoe Jodendom, zionisme en antisemitisme elkaar gevangenhouden. Het tweede toont hoe identiteit, ideologie en vijandschap wereldwijd de grammatica van politiek zijn geworden, en hoe de moslim in Europa en Nederland dezelfde rol vervult als de Palestijn in Israël. Samen laten ze zien dat de kern van deze structuren leegte is: een afwezigheid die steeds opnieuw bevestigd moet worden om te kunnen worden ontkend.Het is die pijnlijke leegte waarin de Palestijn leeft, en waarin de moslim in Nederland wordt geduwd – de lege kern waaruit Israël zichzelf produceert en waaruit de Onheilige Alliantie 2025 vandaag haar kracht put. Daarom is er vandaag niets subversievers dan pro-Palestijns, islamitisch of pan-ecologisch verzet, dat deze lege kern vult met diversiteit van geest, gemeenschap en milieu, en het heden opent voor nieuwheid.Johannes Bongers / Boolean Works (23.05.2025 - 18.08.2025)

Proof of Concept: Trilemma Algoritme

Om greep op het Joods Trilemma te houden, en om alle domeinen te verkennen waarin dit trilemma werkzaam is, heb ik een lerend algoritme ontwikkeld dat Joods-trilemmatisch kan denken en dit kan herkennen. Met dit algoritme kan ik publicaties en verschijnselen analyseren op hoe het trilemma daarin werkzaam is. Vanaf 23 mei 2025 tot vandaag 19 augustus 2025 heb ik daar een twintigtal publicaties in verwerkt. Mij is duidelijk geworden dat tot nu toe niemand het Joods Trilemma heeft herkend. Daardoor kan het idee blijven heersen dat een artikel of publicatie een zelfstandige positie in de debatten inneemt, ook omdat er door de hausse aan publicaties inmiddels argumenten van derden in zijn verwerkt. Trilemmatische patronen zijn echter lastig en het vergt oefening ze te herkennen, en om bij te houden vanuit welke positie argumenten worden ingebracht.In de Nederlandse context heb ik vele recente essays van De Vrijdagavond geanalyseerd, geschreven door Joodse auteurs in de diaspora. Het is onthullend hoezeer deze langs de lijnen van het Joods Trilemma zijn geschreven, en hoezeer de trilemmatische relatie onbekend blijft. Omdat dit de opinies van slechts enkele auteurs betreft kan het idee stand houden dat het unieke bijdragen zijn aan een uniek vraagstuk. Daarom ben ik zoek gegaan naar een grotere dataset waarop ik het Joods Trilemma kon projecteren. Die vond ik in de commentaarsectie van een New York Times hoofdredactioneel artikel over het groeiende antisemitisme in de VS. Door de massale reactie van ingevoerde lezers was ik in staat om 872 commentaren te analyseren op hoe deze omgingen met het Joods Trilemma, met de verschillende posities en of deze integraal werden geduid. In slechts één enkel geval werden alle drie posities herkend, ook de dilemma's daartussen, maar het trilemmatische principe bleef onbenoemd. De kerker waarin de schrijvers van alle bijdragen zaten was reëel; hun persoonlijke wanhoop en verontwaardiging zijn daar een uitdrukking van, maar het overzicht op die semantische, discursieve, religieuze en politieke kerker bleef onzichtbaar.

The Jewish Trilemma Diagram
Hieronder wordt het Joods Trilemma dieper uitgewerkt en wordt duidelijk hoe ze in verband staat met wat ik de 'Onheilige Alliantie 2025' noem.

Toelichting op diagram 'The Jewish Trilemma'.

Wat in de huidige teksten over het Joods Trilemma nog niet tot uitdrukking kan worden gebracht is de historische en hegemonische achtergrond van het Joods Trilemma in relatie tot de huidige geopolitieke situatie.Het diagram 'The Jewish Trilemma' toont allereerst mijn werkwijze in het ontwikkelen van een concept, waarvan je altijd pas achteraf kunt zien dat het de hoofdstukindeling en een globale schets is van een boek dat over het diagram gaat. Maar dit specifieke diagram toont iets dat alleen in 'diagrammatisch denken' á la Félix Guattari kan ontstaan: lijnen en patronen worden zichtbaar waardoor ook andere bronnen worden onthuld. Drie ervan wil ik heel kort uitlichten.Het eerste inzicht betreft de eerste kolom met 'Three Questions', met drie kwesties. Een dunne rode lijn verbindt ze met elkaar. Het begint natuurlijk met de 'Joodse Kwestie', een concept dat is gemunt door Herzl, de grondlegger van het zionisme. Die kwestie handelt over de beroerde positie van Joden in Europa aan het eind van 19e eeuw. Het nieuwe inzicht in dit diagram is dat de Joodse Kwestie een Westerse Kwestie moet hebben die eraan ten grondslag ligt, omdat de Joodse Kwestie allereerst een Westers en Europees probleem is. Het is zeker geen probleem van Joden, maar Joden aangedaan. Maar die Westerste Kwestie genereert dan onmiddellijk ook de 'Palestijnse Kwestie' omdat alles dat het Westen aangaat, draait om anderen voor de Westerse problemen te laten opdraaien en deze door anderen te laten oplossen. Denk aan de stichting van de staat Israël, waar het Palestijnse volk voor moet boeten.Het tweede inzicht dat in het diagrammatische denken onstond is hoezeer die Westerse Kwestie het Joods Trilemma van Israël heeft gevormd dat weer model heeft gestaan voor wat ik de Onheilige Alliantie noem. Dat is de rode lijn die horizontaal door de kolommen loopt en alle perioden met elkaar verbindt.Het derde inzicht is speculatief. Omdat mijn laatste concepten rond 'tijd' en 'temporaliteit' bewegen, Causa Futura is daarvan het meest radicale concept, 'dacht' ik het gehele diagram ook eens achterstevoren. Indien het Jodendom, het Christendom en de Islam zijn betrokken in het gebied van Israël, en zij ieder op een eigen manier eschatologisch zijn, dus de eindtijd hebben uitgetekend, dan moet het heden daar noodzakelijkerwijs van een product zijn. Wat we vandaag meemaken, moet langs de route van Causa Futura, de oorzaak ligt in de toekomst, worden aangestuurd. Dat roept de vraag op hoe dat 'messianistische moment' van alle drie religies er dan precies uitziet. Dat is de derde rode lijn horizontaal onderaan, die wederom dwars door de kolommen snijdt maar ditmaal een tijdspijl blijkt te zijn die uit de toekomst komt en het heden verklaart.

Toelichting op het waarom van dit concept/publicatie?

1. De diepte van het trilemma duidenDe publicatie ontrafelt de gesloten structuur van het 'Joods Trilemma': de wederzijdse vergrendeling van Jodendom (identiteit), zionisme (ideologie) en antisemitisme (vijandschap). Deze drie krachten houden elkaar in stand, waardoor kritiek op één element automatisch de andere versterkt, of ontkent. Het trilemma verklaart waarom de strijd en het debat over Israël/Palestina vastloopt in beschuldigingen en uitsluiting. Israël, als het land dat dit trilemma ís, kan hierdoor niet met, maar ook niet zonder de Ander leven. Want in de leegte van het trilemma, ‘tussen de drie muren’, in die afwezigheid, woont de Palestijn.2. De 'Paradoxale positie van de Palestijn' onder ogen zienWaar het 'Joods trilemma' een verstrikking is van ideologie, identiteit en vijandschap, draait deze paradox om structurele afwezigheid. Palestijnen bevinden zich buiten de driehoek die het debat bepaalt – Jodendom, zionisme en antisemitisme – maar zijn er tegelijk het centrale referentiepunt van. Hun bestaan is de voorwaarde voor het zionisme, de inzet in de antisemitisme-discussie, en het object van uitsluiting in de identiteitslogica. De Palestijnse paradox is een conditionele status: wie of wat niet als actor erkend wordt, kan ook geen positie innemen. Het concept laat zien hoe deze positie wordt geconstrueerd, onderhouden en gelegitimeerd, en waarom iedere politieke oplossing faalt zolang deze lege en overvolle plek niet begrepen wordt.3. Joden helpen zich te positionerenHet trilemma dwingt Joden in een loyaliteitsval: wie kritisch is op zionisme, wordt van antisemitisme beschuldigd; wie antisemitisme bestrijdt zonder Israël te noemen, legitimeert het zionisme; en wie zich wel solidair verklaart met zionisme en antisemitismebestrijding, wordt gereduceerd tot een staatspolitieke identiteit waarin geen ruimte meer is voor interne kritiek of afwijking. En waarin, dat wordt heel zelden opgemerkt, het nomadisch en diasporisch denken (zoals bij Spinoza, Bergson of Deleuze) dat de kern vormt van het Nomadisch Judisme verdwijnt. Deze publicatie biedt een uitweg door te laten zien dat Joodse identiteit niet samenvalt met staatsnationalisme, wat een perspectief is dat is gemodelleerd naar denkers als Hannah Arendt, Judith Butler en diasporische tradities.4. Antisemitisme als ideologische hefboomDe beschuldiging van antisemitisme wordt continue ingezet om linkse, academische en pro-Palestijnse stemmen te criminaliseren zoals in het 'Project Esther' van Trump II en ook in Nederland geinstitutionaliseerd door CIDI en het NCAB, Wilders en Yesilgöz. De publicatie analyseert hoe deze strategie het trilemma versterkt, waarbij kritiek op Israël wordt gecodeerd als haat tegen Joden.5. Onheilige Allianties blootleggenExtreemrechts, christenzionisten en pro-Israël-lobby’s vormen bondgenootschappen niet uit gedeelde idealen, maar uit gedeelde vijandschap (tegen islam, migratie, links). Steeds vaker ondersteunen deze allianties globale anti-autoritaire zakelijke netwerken. De publicatie toont hoe deze allianties antisemitisme instrumentaliseren om hun eigen agenda’s te maskeren.Doelgroep:Lezers geïnteresseerd in politieke filosofie, Midden-Oosten conflict, identiteitspolitiek.
• Joodse en Palestijnse gemeenschappen zoekend naar taal buiten het trilemma.
• Activisten, academici en journalisten die de retoriek van ‘antisemitisme’ niet alleen willen begrijpen (Mazover) maar deze willen doorzien.Originele bijdrage:Geen eerder werk analyseert de driehoek Jodendom-zionisme-antisemitisme als een structureel trilemma en de Paradox van de Palestijns die daaruit voortkomt. Het verband tussen het Joods Trilemma en de huidige Onheilige Alliantie (Trump, Orbán, Netanyahu, Modi, Wilders etc.), beiden gebouwd op de driehoek identiteit, ideologie en vijandschap is explosief.Het concept/de publicatie combineert filosofie (Arendt, Fanon, Deleuze), politieke kritiek (Chomsky, Pappé), sociologie (Durkheim en Bauman) en actuele casussen (Nederlandse politiek, Project Esther) om een nieuw kader te bieden voor een vastgelopen debat.Waarom nu?Met de waanzin van de escalatie in Gaza, de repressie van pro-Palestijns verzet en protest en de opkomst van Onheilige Allianties (Israel-lobby, Wilders-Yesilgöz,Trump-netwerken etc.) is het trilemma, dat ook een semantische val is om te voorkomen in deze allianties door te kunnen dringen, actueler dan ooit.Over de auteurJohannes Bongers is kunstenaar. Zijn werken, het Joods Trilemma is een kunstwerk, behandelen actuele vraagstukken op een structureel niveau. Bongers werkt sinds 2019 aan een ethisch-esthetische kosmologie waarin de meest urgente vraagstukken van onze tijd worden gedeconstrueerd en in een nieuw epistemologisch kader worden geplaatst. Het werk komt bijeen in Boolean Works en Technotlogy.com.Ieder kwartaal wordt een groot vraagstuk opgepakt en tot een App van Technotlogy omgewerkt, die dan is verbonden met het OS en met de andere Apps. Sinds half mei 2025 werken we aan het vraagstuk van Israel en de Palestijnen.

Diagrammen die stappen tonen in het ontwerpproces

Analyse NYT hoofdredactioneel artikel met 872 commentaren